TÔI CÓ THỂ LÀM GÌ VỚI GENERATIVE AI?
Hãy cẩn thận, bài viết này có thể thay đổi mối quan hệ của bạn với AI mãi mãi…
I. NHẬN THỨC MỚI VỀ AI
Là một nhà giáo dục thường xuyên đồng hành cùng nhiều học viên trên hành trình khám phá khả năng vận dụng AI, tôi nhận ra một điều thú vị:
Rào cản lớn nhất ngăn cản chúng ta tận dụng công nghệ này không phải là "làm sao để sử dụng AI", mà chính là "không biết dùng AI để làm gì".
Bạn có thể đang nghĩ: "Tôi biết AI rất mạnh mẽ, nhưng ngồi trước màn hình chat, tôi lại không biết nên yêu cầu nó làm gì cả!" Điều này hoàn toàn bình thường - giống như khi bạn có một người trợ lý mới vô cùng thông minh và tháo vát, việc đầu tiên không phải là học cách phân công, mà là hiểu được người trợ lý này có thể giúp mình những gì. Bài viết này sẽ giúp bạn rõ hơn về: “Tôi có thể dùng AI để làm những gì?”.
A. Chuyển đổi tư duy
1. Từ "Làm sao để dùng" đến "Dùng để làm gì"
Trước khi đi sâu vào các công năng cụ thể của AI, hãy cùng tôi suy ngẫm một chút: trong công việc hàng ngày của bạn, những công việc nào khiến bạn cảm thấy tốn nhiều thời gian nhất? Những nhiệm vụ nào bạn ước có thể làm nhanh hơn, hiệu quả hơn? Đó chính là những cơ hội đầu tiên để AI có thể trợ giúp bạn.
Khi mới bắt đầu làm việc với AI, tôi cũng từng "tê liệt" trước màn hình chat - không phải vì không biết cách gõ prompt, mà vì chưa hình dung được những khả năng của nó. Nhưng sau khi bắt đầu từ những nhu cầu đơn giản nhất của mình - như nhờ AI giúp tóm tắt một tài liệu dài, hay đề xuất các ý tưởng cho một bài giảng - tôi dần khám phá ra tiềm năng vô hạn của “bạn cộng sự thông minh” này.
2. AI như người cộng sự thông minh
Thử tưởng tượng AI không phải là một công cụ đơn thuần, mà là một đồng nghiệp nhiệt tình, luôn sẵn sàng hỗ trợ bạn 24/7. Người đồng nghiệp này có thể:
Xử lý nhanh chóng những công việc lặp lại mà bạn không mấy hứng thú
Phân tích lượng lớn thông tin để đưa ra những insight bạn có thể bỏ sót
Đề xuất những góc nhìn mới mẻ mà bạn chưa từng nghĩ tới
Tăng cường năng lực của bạn trong mọi khía cạnh công việc
"Nhưng liệu AI có thực sự hiểu được công việc của tôi không?" - bạn có thể đang tự hỏi như vậy. Câu trả lời nằm ở chính cách bạn nhìn nhận và tương tác với nó. AI không phải là một giải pháp kỳ diệu cho mọi vấn đề, nhưng nó có thể là một người cộng sự đắc lực nếu bạn biết cách hợp tác. Còn làm thế nào để giúp AI thực sự hiểu được công việc của bạn, giúp bạn tạo ra những thành phẩm đúng nhu cầu cá nhân, đúng yêu cầu chuyên môn, và đúng tiêu chuẩn tổ chức để thực sự dùng được, bạn hãy đọc và thực hành theo bài hướng dẫn “9 nguyên lý chỉ huy AI của tôi ở ĐÂY (bài viết còn kèm theo một bot AI giúp góp ý câu prompt cho bạn hết sức cặn kẽ để bạn có thể tự rèn luyện và tiến bộ dần).
3. Tầm quan trọng của tư duy hệ thống
Để tận dụng tối đa tiềm năng của AI, chúng ta cần một tư duy có hệ thống - giống như một bản đồ chỉ dẫn trong hành trình khám phá vùng đất mới. Tôi thường hỏi các học viên của mình: "Nếu bạn có một người trợ lý thông minh không biết mệt mỏi, bạn sẽ phân công công việc như thế nào?" Câu hỏi này thường giúp họ nhìn ra nhiều cơ hội ứng dụng AI hơn họ tưởng.
B. Giới thiệu khung công năng WISE AI
1. Nền tảng từ 185 use-cases thực tế tập hợp bởi Google
Từ việc nghiên cứu 185 trường hợp ứng dụng AI thực tế được Google công bố (bài viết gốc tại ĐÂY), kết hợp với kinh nghiệm đồng hành cùng nhiều cá nhân và tổ chức trong quá trình vận dụng AI, tôi đã phát triển khung tư duy công năng WISE AI. Đây không phải là một lý thuyết cứng nhắc, mà là một la bàn định hướng, giúp bạn nhận diện và tận dụng các cơ hội ứng dụng AI trong chính công việc của mình.
2. Cấu trúc và ý nghĩa
WISE AI bao gồm 6 nhóm công năng cốt lõi, mỗi nhóm đại diện cho một khía cạnh quan trọng trong công việc hàng ngày của chúng ta:
Write & Edit: Sáng tạo và chỉnh sửa nội dung, văn bản
Inform & Analyze: Xử lý thông tin và phân tích
Solve Problems: Giải quyết vấn đề
Explain & Teach: Giải thích và giảng dạy
Assist Daily Tasks: Hỗ trợ công việc hàng ngày
Innovate & Create: Đổi mới và sáng tạo
Bạn có thể tự hỏi: trong 6 nhóm công năng này, lĩnh vực nào đang là nhu cầu cấp thiết nhất với mình? Đó chính là điểm bạn nên bắt đầu hành trình khám phá AI. Trong các phần tiếp theo, chúng ta sẽ đi sâu vào từng nhóm công năng của WISE AI.
Đặc biệt, bạn có thể trò chuyện với bot Personal AI Usage Advisor để gợi ý cho bạn những cách dùng AI phổ dụng (ChatGPT, Claude, Gemini, Perplexity…) trong công việc và cuộc sống của bạn tại ĐÂY (truy cập qua ChatGPT, account free mỗi ngày trò chuyện được từ 10-15 câu).
II. KHUNG CÔNG NĂNG WISE AI
A. Write & Edit (Viết và Biên tập)
Bạn có bao giờ ngồi hàng giờ trước màn hình máy tính, cố gắng viết một email quan trọng, một bài thuyết trình, hay một báo cáo chuyên môn mà vẫn chưa hài lòng với kết quả? Đó là trải nghiệm quen thuộc của nhiều người, trong đó có cả tôi. Điều thú vị là: vấn đề thường không nằm ở chỗ chúng ta không biết mình muốn viết gì, mà là chưa tìm được cách diễn đạt phù hợp nhất.
Với sự hỗ trợ của AI, công việc viết lách và biên tập có thể trở nên nhẹ nhàng và hiệu quả hơn rất nhiều. Tuy nhiên, quan trọng là chúng ta cần hiểu: AI không phải là một cỗ máy viết văn tự động, mà là một người cộng sự thông minh trong quá trình sáng tạo nội dung. Việc của chúng ta là học cách hợp tác hiệu quả với người đồng hành này. Các công năng chính của AI trong mảng Write & Edit sẽ bao gồm: (1) Sáng tạo nội dung, (2) Chỉnh sửa và tối ưu, (3) Chuyển đổi định dạng.
1. Sáng tạo nội dung
Bước đầu tiên và quan trọng nhất trong việc viết là phát triển ý tưởng và tổ chức nội dung. Đây cũng chính là lúc AI có thể giúp chúng ta tiết kiệm được nhiều thời gian và công sức nhất.
a. Phát triển ý tưởng và cấu trúc
Trước khi bắt đầu viết một văn bản quan trọng, tôi thường dành thời gian để tương tác với AI theo quy trình sau:
Bước 1: Khám phá góc nhìn
"Tôi cần viết [loại văn bản] về [chủ đề] cho [đối tượng].
Hãy đề xuất:
1. 3-5 góc tiếp cận khác nhau có thể phù hợp
2. Điểm mạnh và điểm yếu của mỗi góc tiếp cận
3. Góc nhìn độc đáo có thể tạo khác biệt"
Bước 2: Xây dựng cấu trúc
"Với góc tiếp cận [đã chọn], hãy:
1. Phát triển outline chi tiết
2. Đề xuất luận điểm chính cho mỗi phần
3. Gợi ý các dạng dữ liệu/ví dụ cần bổ sung"
Ví dụ thực tế: Khi cần viết một bài thuyết trình về vận dụng AI trong giáo dục, thay vì lao vào viết ngay, tôi thường bắt đầu bằng việc thảo luận với AI về các góc tiếp cận khác nhau: từ góc độ công nghệ, góc độ con người, góc độ quy trình, hay góc độ văn hóa tổ chức. Mỗi góc nhìn sẽ mang đến một cách kể chuyện khác nhau, và AI có thể giúp chúng ta thấy được bức tranh tổng thể trước khi quyết định.
b. Kỹ thuật viết hiệu quả
Một trong những phát hiện thú vị của tôi là: AI hoạt động hiệu quả nhất khi chúng ta giao tiếp với nó theo cách tương tự như với một cộng sự thông minh. Điều này dẫn đến hai kỹ thuật viết tôi hay sử dụng:
1) Kỹ thuật "Phân tách và Tổng hợp"
Chia nhỏ nội dung thành các cấu phần trong một dàn bài chi tiết, logic
Phát triển chi tiết từng phần, lưu ý với AI về những đặc điểm riêng của phần đó
Kết nối các phần một cách mạch lạc
Prompt thực hành:
"Phát triển nội dung [phần cụ thể] này:
1. Đề xuất 3 ý chính cần có
2. Trình bày chi tiết mỗi ý
3. Tạo các câu chuyển ý tự nhiên
4. Đề xuất ví dụ minh họa phù hợp cho mỗi ý
5. Sử dụng văn phong trò chuyện trực tiếp, khơi gợi độc giả bằng những câu hỏi reflection"2) Kỹ thuật "Mở rộng và Tinh gọn" Đây là phương pháp tôi thường dùng để đảm bảo không bỏ sót ý tưởng quan trọng:
Bước 1: "Hãy phát triển thật chi tiết ý này, đưa ra mọi khía cạnh có thể, áp dụng nguyên lý MECE"
Bước 2: "Từ bản chi tiết trên, hãy chọn lọc và tóm gọn lại những điểm thực sự quan trọng với đối tượng độc giả là giáo viên và nhà giáo dục"
Bước 3: "Đề xuất cách kết hợp cân bằng nhất giữa sự đầy đủ và súc tích"
2. Chỉnh sửa và tối ưu
Một văn bản tốt thường là kết quả của nhiều lần chỉnh sửa. Với AI, quá trình này có thể trở nên có hệ thống và hiệu quả hơn rất nhiều.
a. Quy trình biên tập chuyên nghiệp
Tôi thường áp dụng quy trình biên tập 3 lớp sau:
Lớp 1: Cấu trúc và Logic
"Hãy phân tích văn bản này theo các khía cạnh:
1. Tính mạch lạc của dàn ý
2. Sự liền mạch giữa các phần
3. Tính thuyết phục của lập luận
4. Tính xác thực của các bằng chứng, ví dụ
Đề xuất cách cải thiện cụ thể cho mỗi điểm."
Lớp 2: Ngôn ngữ và Diễn đạt
"Hãy rà soát và đề xuất cải thiện:
1. Những câu/đoạn diễn đạt chưa rõ ràng
2. Từ ngữ có thể chọn lựa tốt hơn
3. Cách diễn đạt tự nhiên hơn
Giải thích lý do cho mỗi đề xuất."
Lớp 3: Tinh chỉnh và Hoàn thiện
"Kiểm tra và đảm bảo:
1. Tính nhất quán của giọng điệu
2. Sự phù hợp với đối tượng độc giả là giáo viên cấp 3
3. Tính hấp dẫn của các ví dụ/minh họa với đối tượng"
Các bạn cũng có thể dùng thử bot AI chuyên về đánh giá nội dung, văn bản theo 12 tiêu chí ACCORD-ACCEPT của tôi tại ĐÂY.
b. Nghệ thuật tinh chỉnh
Đây là phần đòi hỏi sự tinh tế nhất trong quá trình viết. AI có thể hỗ trợ chúng ta:
1) Điều chỉnh giọng điệu
Chuyển đổi giữa các phong cách (trang trọng/thân mật)
Điều chỉnh mức độ chuyên môn tương ứng với trình độ và nhu cầu của độc giả
Tăng tính thuyết phục, tương tác, cảm xúc
2) Tối ưu cho đối tượng
"Văn bản này hướng đến [mô tả đối tượng]. Hãy:
1. Đánh giá độ phù hợp hiện tại
2. Đề xuất điều chỉnh cần thiết
3. Đưa ra ví dụ cụ thể cho những thay đổi"
3. Những điều cần nhớ
Ba nguyên tắc quan trọng khi làm việc với AI trong viết lách:
1. AI là cộng sự, không phải người thay thế
Sử dụng AI để kích thích tư duy và phát triển ý tưởng
Giữ lại cá tính và góc nhìn độc đáo của bản thân
Luôn đánh giá và tinh chỉnh nội dung AI đề xuất
2. Chất lượng đầu vào quyết định chất lượng đầu ra
Đầu tư thời gian cho việc xác định yêu cầu rõ ràng
Cung cấp thông tin và mô tả hoàn cảnh thật đầy đủ
Đưa ra yêu cầu cụ thể, chi tiết (chính xác về danh từ, động từ, vai trò, biểu mẫu mong muốn…)
3. Liên tục học hỏi và cải thiện
Lưu lại những prompt hiệu quả
Ghi chú những bài học từ mỗi lần sử dụng
Xây dựng thư viện các mẫu và template
Cuối cùng, hãy nhớ rằng viết lách vẫn là một quá trình sáng tạo mang tính cá nhân cao. AI có thể giúp quá trình này trở nên hiệu quả hơn, nhưng giá trị độc đáo trong cách diễn đạt và góc nhìn của bạn mới là yếu tố quan trọng nhất tạo nên một văn bản chất lượng. Tôi cho rằng:
AI giúp chúng ta tạo ra bản thảo nhanh hơn, để chúng ta có thể dành nhiều thời gian nghiền ngẫm, chỉnh sửa, nâng cấp, hoàn thiện bản thảo.
Bài tập thực hành: Hãy chọn một văn bản ngắn bạn đang cần viết và thử áp dụng quy trình phát triển ý tưởng với AI. Bạn sẽ ngạc nhiên về số lượng góc nhìn và ý tưởng mới mà mình có thể khám phá. Hãy thử áp dụng quy trình trong hình này nhé:
B. Inform & Analyze (Thông tin và Phân tích)
Trong thời đại bùng nổ thông tin như hiện nay, thách thức không còn là thiếu thông tin, mà là làm sao để tìm được thông tin đúng, xử lý thông tin hiệu quả, và rút ra những insight có giá trị. Đây chính là lúc AI có thể trở thành một trợ thủ đắc lực, giúp chúng ta vượt qua "nghịch lý của sự dư thừa thông tin" - khi càng nhiều thông tin lại càng khiến ta khó đưa ra quyết định chính xác. AI có thể hỗ trợ chúng ta trong 3 mảng: (1) Thu thập thông tin, (2) Phân tích thông tin, (3) Rút ra insight có tính hành động.
1. Thu thập thông tin thông minh
a. Chiến lược tìm kiếm hiệu quả
Một trong những bài học đầu tiên tôi rút ra khi làm việc với AI là: cách chúng ta đưa ra yêu cầu sẽ quyết định chất lượng thông tin nhận được. Dưới đây là quy trình tìm kiếm tôi thường sử dụng, và AI phù hợp nhất để thu thập nhanh thông tin có nguồn xác thực là Perplexity:
Bước 1: Xác định phạm vi
"Về chủ đề [X], tôi cần tìm hiểu:
1. Những khái niệm cốt lõi
2. Các trường phái tư duy chính
3. Xu hướng phát triển gần đây
Hãy tổng hợp framework để tìm hiểu có hệ thống."
Bước 2: Thu thập có trọng tâm
"Trong những điểm đã nêu, hãy:
1. Xác định những khía cạnh quan trọng nhất cần đào sâu
2. Đề xuất góc độ tiếp cận phù hợp
3. Chọn lọc những nguồn tham khảo đáng tin cậy"
Ví dụ thực tế: Khi nghiên cứu về một xu hướng công nghệ mới, thay vì yêu cầu chung chung "cho tôi biết về [công nghệ X]", tôi thường yêu cầu AI giúp phân tích theo framework:
Bối cảnh ra đời
Nguyên lý hoạt động cốt lõi
Ứng dụng tiêu biểu
Tác động tiềm năng
Những tranh cãi chính
b. Đảm bảo độ tin cậy
Generative AI có thể "bịa" thông tin (hiện tượng Hallucination - thông tin hoang đường), vì vậy việc kiểm chứng là vô cùng quan trọng. Tôi thường áp dụng nguyên tắc đánh giá ít nhất 3 nguồn [triangulation] trong nghiên cứu khoa học:
1) Xác minh đa nguồn
"Với thông tin [X], hãy:
1. Xác định những điểm cần kiểm chứng
2. Đề xuất các nguồn đáng tin cậy để xác minh
3. Phân tích điểm tương đồng và khác biệt giữa các nguồn"
2) Đánh giá chất lượng
"Hãy phân tích độ tin cậy của thông tin này:
1. Tính cập nhật
2. Tính khách quan
3. Độ phù hợp với bối cảnh và mục tiêu
4. Những điểm cần thận trọng"
2. Phân tích chuyên sâu
a. Kỹ thuật phân tích có hệ thống
Phân tích tốt đòi hỏi một framework rõ ràng. Dưới đây là các kỹ thuật tôi thường sử dụng với AI:
1) Phân tích MECE (Mutually Exclusive, Collectively Exhaustive)
"Phân tích [chủ đề/vấn đề] theo nguyên tắc MECE:
1. Phân chia thành các khía cạnh độc lập và không trùng lặp
2. Đảm bảo bao quát toàn bộ vấn đề
3. Đề xuất framework phân tích cho mỗi khía cạnh"
2) Phân tích Đa Hệ thống
"Với [hệ thống/quy trình X], hãy vận dụng Systems Thinking:
1. Xác định các thành phần chính
2. Phân tích mối quan hệ giữa các thành phần
3. Đánh giá tác động qua lại
4. Chỉ ra các điểm then chốt"
b. Rút ra insight
Đây là công đoạn biến thông tin thành tri thức hữu ích:
1) Nhận diện mẫu hình
"Từ dữ liệu/thông tin đã có, hãy:
1. Chỉ ra những pattern nổi bật
2. Phân tích ý nghĩa của mỗi pattern
3. Đề xuất cách tận dụng những pattern này"
2) Phát hiện insight
"Dựa trên phân tích trên, hãy:
1. Rút ra 3-5 insight quan trọng nhất
2. Giải thích cơ sở của mỗi insight
3. Đề xuất ứng dụng thực tiễn"
3. Từ phân tích đến hành động
a. Chuyển hoá insight thành kế hoạch
Quy trình 4 bước:
Xác định ưu tiên
Phát triển phương án
Đánh giá tính khả thi
Lập kế hoạch hành động
Template làm việc:
"Từ những insight đã phát hiện:
1. Xếp hạng theo mức độ ưu tiên và tính khả thi
2. Phát triển 2-3 phương án triển khai cho mỗi insight
3. Phân tích pros/cons của từng phương án
4. Đề xuất lộ trình thực hiện cụ thể"
b. Theo dõi và điều chỉnh
Framework đánh giá:
"Hãy thiết kế framework để:
1. Xác định các chỉ số cần theo dõi
2. Thiết lập cơ chế giám sát
3. Xây dựng quy trình điều chỉnh"
Những điều cần lưu ý
Cân bằng giữa tìm hiểu rộng và sâu
Bắt đầu với cái nhìn tổng quan
Xác định điểm cần đào sâu
Duy trì tính liên kết
Tránh thiên kiến
Chủ động tìm kiếm góc nhìn đối lập
Kiểm tra các giả định
Đánh giá khách quan bằng chứng
Kết hợp với trí tuệ con người
Sử dụng AI để xử lý khối lượng lớn thông tin
Dùng trực giác và kinh nghiệm để định hướng
Đưa ra quyết định dựa trên cả dữ liệu và bối cảnh
Bài tập thực hành: Chọn một vấn đề bạn đang cần tìm hiểu và thử áp dụng quy trình thu thập - phân tích thông tin với AI. Ghi lại những insight bạn khám phá được và đánh giá xem chúng có mang lại góc nhìn mới cho vấn đề không.
C. Solve Problems (Giải quyết Vấn đề)
Một trong những khám phá thú vị của tôi khi làm việc với AI là cách nó có thể thay đổi hoàn toàn cách chúng ta tiếp cận và giải quyết vấn đề. AI không chỉ đơn thuần là công cụ tính toán hay xử lý thông tin, mà có thể trở thành một đối tác thảo luận, giúp chúng ta nhìn nhận vấn đề từ nhiều góc độ mới mẻ và phát triển giải pháp một cách sáng tạo hơn. Quy trình Giải quyết Vấn đề cùng AI có thể chia ra làm 3 giai đoạn: (1) Phân tích vấn đề, (2) Phát triển giải pháp, và (3) Triển khai và đánh giá.
1. Phân tích vấn đề
a. Nhận diện bản chất vấn đề
Bước đầu tiên và quan trọng nhất trong giải quyết vấn đề là hiểu đúng bản chất của nó. Với AI, chúng ta có thể thực hiện quá trình này một cách có hệ thống:
Quy trình 5 Why với AI:
"Với vấn đề [X], hãy:
1. Áp dụng phương pháp 5 Why với Systems Thinking để tìm nguyên nhân gốc rễ
2. Tại mỗi bước Why, đề xuất 2-3 khả năng khác nhau
3. Phân tích mối liên hệ giữa các nguyên nhân
4. Xác định điểm then chốt cần tác động"
Ví dụ thực tế: Khi phân tích vấn đề "doanh số giảm", thay vì vội vã đưa ra giải pháp, tôi sẽ yêu cầu AI phân tích theo cấu trúc:
"Hãy phân tích vấn đề doanh số giảm:
1. Các biểu hiện cụ thể (What)
2. Thời điểm và xu hướng (When)
3. Phạm vi và đối tượng ảnh hưởng (Where/Who)
4. Nguyên nhân tiềm ẩn (Why)
5. Mối liên hệ giữa các yếu tố trên"
b. Xây dựng framework phân tích
1) Ma trận phân tích SPIN:
Situation (Tình huống hiện tại)
Problem (Vấn đề cụ thể)
Implication (Hệ quả nếu không giải quyết)
Need-Payoff (Nhu cầu và lợi ích khi giải quyết)
Ví dụ:
"Hãy phân tích vấn đề tuyển sinh khó khăn của một trường cấp 3 theo framework SPIN:
1. Mô tả chi tiết từng khía cạnh
2. Chỉ ra mối liên hệ giữa các yếu tố
3. Đề xuất trọng tâm cần ưu tiên
4. Xác định các cơ hội tiềm năng"
2) Phân tích hệ thống:
"Hãy phân tích vấn đề tuyển sinh khó khăn của một trường cấp 3 trong bối cảnh hệ thống:
1. Các thành phần liên quan trực tiếp
2. Các yếu tố ảnh hưởng gián tiếp
3. Mối quan hệ và tương tác
4. Điểm đòn bẩy tiềm năng"
2. Phát triển giải pháp
a. Brainstorming có cấu trúc
Một trong những thế mạnh của AI là khả năng đề xuất nhiều giải pháp đa dạng trong thời gian ngắn. Tuy nhiên, để tận dụng hiệu quả khả năng này, chúng ta cần một phương pháp có hệ thống:
Quy trình 3 lớp:
Lớp 1: Phát triển ý tưởng ban đầu
"Hãy đề xuất giải pháp cho vấn đề [X]:
1. Giải pháp theo hướng conventional
2. Giải pháp sáng tạo/đột phá
3. Giải pháp kết hợp
Với mỗi hướng, đưa ra 3-5 phương án cụ thể."
Lớp 2: Mở rộng tư duy
"Với mỗi giải pháp đã đề xuất:
1. Áp dụng công thức SCAMPER để phát triển thêm biến thể
2. Kết hợp các yếu tố từ các giải pháp khác nhau
3. Đề xuất cách tiếp cận hoàn toàn mới"
Lớp 3: Tinh chỉnh và hoàn thiện
"Phân tích và hoàn thiện các giải pháp:
1. Đánh giá tính khả thi
2. Xác định điều kiện cần thiết
3. Dự báo thách thức tiềm ẩn
4. Đề xuất phương án tối ưu hóa"
b. Đánh giá và lựa chọn giải pháp
Framework đánh giá METRICS:
Measurable (Có thể đo lường)
Efficient (Hiệu quả về nguồn lực)
Timely (Phù hợp về thời gian)
Realistic (Thực tế)
Impact (Tác động)
Cost-effective (Hiệu quả chi phí)
Sustainable (Bền vững)
Template phân tích:
"Với mỗi giải pháp, hãy đánh giá theo framework METRICS (Measurable, Efficient, Timely, Realistic, Impact, Cost-effective, Sustainable):
1. Cho điểm từ 1-5 cho mỗi tiêu chí
2. Phân tích điểm mạnh/yếu
3. Đề xuất cách cải thiện
4. Xếp hạng tổng thể các giải pháp"
3. Triển khai và đánh giá
a. Lập kế hoạch thực thi
Framework IMPACT:
"Hãy phát triển kế hoạch theo framework IMPACT:
1. Intent (Mục tiêu cụ thể)
2. Milestones (Các mốc quan trọng)
3. Plan (Kế hoạch chi tiết)
4. Actions (Hành động cụ thể)
5. Controls (Cơ chế kiểm soát)
6. Timeline (Khung thời gian)"
b. Quản lý rủi ro
Ma trận quản lý rủi ro:
"Phân tích rủi ro cho giải pháp:
1. Nhận diện các rủi ro tiềm ẩn
2. Đánh giá mức độ nghiêm trọng
3. Xác suất xảy ra
4. Đề xuất biện pháp phòng ngừa
5. Kế hoạch ứng phó khi xảy ra"
Những điều cần nhớ
Cân bằng giữa tốc độ và chất lượng
Tận dụng AI để xử lý nhanh các phân tích
Dành thời gian cho suy nghĩ chiến lược
Kiểm chứng kỹ các giả định quan trọng
Kết hợp data và intuition
Sử dụng AI để phân tích dữ liệu
Dùng kinh nghiệm để định hướng
Cân nhắc yếu tố con người và văn hóa
Liên tục học hỏi và điều chỉnh
Ghi chép bài học từ mỗi lần triển khai
Cập nhật framework theo kinh nghiệm
Chia sẻ kiến thức với đội ngũ và văn bản hoá để hướng dẫn cho AI sau này thuận tiện hơn
Bài tập thực hành: Chọn một vấn đề bạn đang gặp phải và thử áp dụng quy trình 3 bước: phân tích - phát triển giải pháp - lập kế hoạch triển khai với sự hỗ trợ của AI. Ghi lại những insight và bài học bạn rút ra được từ quá trình này.
D. Explain & Teach (Giải thích và Giảng dạy)
Là một nhà giáo dục, tôi luôn tin rằng nghệ thuật giảng dạy không nằm ở việc truyền đạt nhiều thông tin, mà là khả năng giúp người học hiểu sâu và vận dụng được kiến thức trong chính hoàn cảnh của họ. AI mang đến một cơ hội chưa từng có để cá nhân hóa việc học và tạo ra những trải nghiệm học tập thực sự chuyển hóa. Công năng của Generative AI trong Explain & Teach bao gồm: (1) Đơn giản hoá kiến thức, (2) Thiết kế trải nghiệm học tập lý thú, và (3) Đánh giá và phản hồi cá nhân hoá.
1. Nghệ thuật đơn giản hóa
a. Phân tích và chia nhỏ kiến thức
Trước khi có thể giải thích một khái niệm phức tạp, chúng ta cần "mổ xẻ" nó thành những phần dễ hiểu hơn. Đây là cách tôi làm việc với AI:
Quy trình phân tích đa tầng:
"Với khái niệm [X], nhằm giải thích cho học viên là học sinh cấp 3 Việt Nam, hãy:
1. Xác định các thành phần cốt lõi
2. Sắp xếp theo trình tự logic học tập
3. Xác định kiến thức tiên quyết
4. Dự đoán các điểm có thể gây khó hiểu
5. Đề xuất cách tiếp cận phù hợp"
Ví dụ thực tế: Khi cần giải thích khái niệm "blockchain", thay vì đi thẳng vào định nghĩa kỹ thuật, tôi thường yêu cầu AI:
"Phân tích khái niệm blockchain dành cho học sinh lớp 10 Việt Nam:
1. Chia nhỏ thành 3-4 ý tưởng cơ bản nhất
2. Tìm ví dụ tương đồng từ đời sống
3. Xây dựng lộ trình từ quen thuộc đến mới lạ
4. Dự đoán và giải đáp các thắc mắc thường gặp"
b. Tạo các phép ẩn dụ và loại suy
Kỹ thuật liên kết:
"Tạo phép ẩn dụ cho [khái niệm] phù hợp với khán giả là nhân viên văn phòng các công ty Xây Dựng tại Thành phố Hồ Chí Minh:
1. Từ hoạt động hàng ngày
2. Từ thiên nhiên
3. Từ các mối quan hệ xã hội
4. Từ những trải nghiệm phổ biến
Với mỗi ẩn dụ, phân tích điểm tương đồng và khác biệt."
2. Thiết kế trải nghiệm học tập
a. Cá nhân hóa học tập
Đây là điểm mạnh đặc biệt khi kết hợp AI vào giảng dạy:
Framework LEARN:
Level (Xác định trình độ)
Experience (Kết nối với kinh nghiệm)
Aspiration (Hiểu động lực và mục tiêu)
Resources (Xác định nguồn lực sẵn có)
Needs (Phân tích nhu cầu cụ thể)
Ví dụ:
"Phân tích profile người học chủ đề “Vận dụng AI trong công việc” dựa trên tập dữ liệu khảo sát này theo framework LEARN:
Level (Xác định trình độ)
Experience (Kết nối với kinh nghiệm)
Aspiration (Hiểu động lực và mục tiêu)
Resources (Xác định nguồn lực sẵn có)
Needs (Phân tích nhu cầu cụ thể)”
Tiếp tục: "Dựa vào đó, xây dựng profile người học điển hình với các hạng mục:
1. Kiến thức và kỹ năng hiện có
2. Phong cách học tập ưa thích
3. Mục tiêu và kỳ vọng
4. Thách thức và rào cản
5. Điều kiện và hoàn cảnh học tập"
b. Thiết kế hoạt động tương tác
Ma trận hoạt động ENGAGE:
"Thiết kế hoạt động học tập theo framework ENGAGE:
1. Experience (Trải nghiệm trực tiếp)
2. Navigate (Khám phá có hướng dẫn)
3. Generate (Tạo ra sản phẩm/ý tưởng)
4. Apply (Áp dụng vào thực tế)
5. Grow (Phát triển và mở rộng)
6. Evaluate (Đánh giá và phản hồi)"
3. Đánh giá và phản hồi
a. Thiết kế hệ thống đánh giá cặn kẽ bằng AI
Framework SMART Feedback:
"Xây dựng hệ thống đánh giá cho học viên trong khoá học [chủ đề], theo giáo trình đã đính kèm, đảm bảo các tiêu chí:
1. Specific (Tiêu chí cụ thể)
2. Measurable (Có thể đo lường)
3. Actionable (Có thể thực hiện)
4. Relevant (Phù hợp với mục tiêu)
5. Timely (Kịp thời và liên tục)"
b. Tạo vòng phản hồi tích cực
Quy trình 4C:
"Thiết kế template phản hồi theo quy trình:
1. Celebrate (Ghi nhận thành công)
2. Concern (Chỉ ra điểm cần cải thiện)
3. Cause (Phân tích nguyên nhân)
4. Correct (Đề xuất cải thiện)"
Những nguyên tắc cốt lõi
Đảm bảo tính người trong giảng dạy
AI là công cụ hỗ trợ, không thay thế tương tác giữa người với người - điều tôi tin rằng là quan trọng nhất trong giáo dục
Duy trì sự đồng cảm và linh hoạt
Tạo không gian an toàn cho thử nghiệm và sai lầm
Xây dựng văn hóa học tập tích cực
Khuyến khích tò mò và sáng tạo
Tôn trọng đa dạng trong học tập
Chú trọng tiến bộ hơn là kết quả
Liên tục cải tiến phương pháp
Thu thập phản hồi thường xuyên
Thử nghiệm phương pháp mới
Cập nhật nội dung và cách tiếp cận
Bài tập thực hành: Chọn một khái niệm hay kỹ năng bạn muốn giảng dạy. Áp dụng quy trình phân tích và thiết kế trải nghiệm học tập với sự hỗ trợ của AI. Đặc biệt chú ý đến việc tạo ra các ẩn dụ và hoạt động tương tác phù hợp với đối tượng người học.
E. Assist Daily Tasks (Hỗ trợ Công việc)
Một trong những lợi ích trực tiếp nhất của AI là khả năng giải phóng thời gian và năng lượng của chúng ta khỏi những công việc lặp lại, để tập trung vào những hoạt động có giá trị cao hơn. Tuy nhiên, nghệ thuật ở đây là biết cách thiết kế và tự động hóa quy trình sao cho vừa hiệu quả, tinh gọn, vừa đảm bảo chất lượng. Có ba mảng việc chính có thể cân nhắc gồm: (1) Tự động hóa quy trình, (2) Quản lý thông tin, và (3) Tăng cường hiệu suất.
1. Tự động hóa quy trình
a. Nhận diện cơ hội tự động hóa
Bước đầu tiên là xác định đúng những công việc nên và có thể tự động hóa. Tôi thường sử dụng framework sau:
Ma trận 3R (Repetitive - Routine - Rule-based):
"Phân tích công việc theo tiêu chí:
1. Mức độ lặp lại (Repetitive)
- Tần suất thực hiện
- Tính đồng nhất của công việc
2. Tính thường xuyên (Routine)
- Độ ổn định của quy trình
- Tính dự đoán được
3. Dựa trên quy tắc (Rule-based)
- Độ rõ ràng của tiêu chí
- Khả năng chuẩn hóa"
Ví dụ thực tế: Với công việc email hàng ngày, tôi đã tạo hệ thống phân loại và trả lời tự động:
"Hãy phân tích email theo:
1. Mức độ ưu tiên
2. Loại yêu cầu/nội dung
3. Thời gian phản hồi cần thiết
4. Template phản hồi phù hợp với những placeholder mà tôi cần cung cấp thông tin"
b. Thiết kế quy trình tự động
Framework SMART Process:
"Thiết kế quy trình tự động hoá [công việc] bằng AI theo nguyên tắc:
1. Simple (Đơn giản, dễ thực hiện)
2. Measurable (Có thể đo lường)
3. Automated (Tự động tối đa)
4. Reliable (Đáng tin cậy)
5. Traceable (Có thể theo dõi)"
Sau khi đã có quy trình, bạn có thể nghiên cứu các giải pháp như Make, Zapier, hay thậm chí là Shortcuts trên iPhone để thực hiện tự động hoá.
2. Quản lý thông tin thông minh
a. Tổ chức dữ liệu cá nhân
Bạn có thể điều chỉnh lại cách mình đang tổ chức dữ liệu cá nhân dựa theo hướng dẫn của AI bằng cách sau:
Hệ thống CLEAR:
"Hướng dẫn tôi Thiết lập hệ thống quản lý thông tin công việc theo:
1. Categorize (Phân loại thông tin)
- Tạo cấu trúc thư mục logic
- Thiết lập tag và label
2. Link (Liên kết thông tin)
- Tạo connection giữa các tài liệu
- Xây dựng hệ thống tham chiếu
3. Extract (Trích xuất key info)
- Tự động tóm tắt nội dung quan trọng
- Tạo index và từ khóa
4. Access (Truy cập dễ dàng)
- Thiết lập hệ thống tìm kiếm
- Tạo shortcut thông minh
5. Review (Rà soát định kỳ)
- Cập nhật và làm mới
- Loại bỏ thông tin không cần thiết"
b. Tối ưu quy trình làm việc
Bạn có thể tổng hợp lại quy trình làm việc của mình vào một file, sau đó đính kèm cho AI và ra lệnh sau:
Workflow Optimization:
"Tối ưu quy trình làm việc của tôi trong file đính kèm theo những nguyên tắc:
1. Task Management
- Phân loại và ưu tiên công việc
- Tự động nhắc nhở deadline
- Theo dõi tiến độ
2. Resource Allocation
- Phân bổ thời gian hợp lý
- Quản lý năng lượng
- Tối ưu công cụ và tài nguyên
3. Communication Flow
- Tự động hóa thông báo
- Template giao tiếp
- Hệ thống phản hồi"
3. Tăng cường hiệu suất
a. Tối ưu thời gian và năng lượng
Bạn có thể liệt kê và mô tả các công việc hiện tại của mình, sau đó yêu cầu AI phân tích để tối ưu hoá:
Time-Energy Matrix:
"Phân tích công việc theo:
1. High Time - High Energy
- Công việc sáng tạo
- Ra quyết định quan trọng
2. High Time - Low Energy
- Công việc chi tiết
- Xử lý admin
3. Low Time - High Energy
- Họp quan trọng
- Giải quyết vấn đề cấp bách
4. Low Time - Low Energy
- Công việc thường xuyên
- Task đơn giản"
b. Xây dựng hệ thống hỗ trợ
Từ danh mục công việc đã được tối ưu hoá, bạn có thể tiếp tục yêu cầu AI giúp bạn thiết kế một hệ thống hỗ trợ công việc (lúc này có thể vận dụng cả các quy trình tự động hoá đã trình bày ở trên).
Support System Framework:
"Thiết kế hệ thống hỗ trợ cho công việc của tôi dựa trên file đính kèm, đảm bảo:
1. Knowledge Base
- FAQ thông minh
- Hướng dẫn quy trình
- Template và mẫu
2. Automation Tools
- Script tự động
- Integration giữa các công cụ
- Workflow tự động
3. Quality Control
- Checkpoint kiểm tra
- Feedback loop
- Cơ chế cải tiến"
Những nguyên tắc quan trọng
Đảm bảo tính linh hoạt
Quy trình có thể điều chỉnh
Dễ dàng cập nhật và mở rộng
Tích hợp được với hệ thống hiện có
Cân bằng tự động và kiểm soát
Xác định điểm cần con người can thiệp
Thiết lập cơ chế kiểm tra
Duy trì khả năng override (kiểm soát lại hệ thống tự động) khi cần
Liên tục tối ưu
Thu thập dữ liệu theo các metrics
Phân tích những điểm nghẽn [bottleneck]
Cải tiến quy trình
Bài tập thực hành:
Lập danh sách công việc hàng ngày của bạn
Áp dụng ma trận 3R để xác định các task có thể tự động hóa
Thiết kế một quy trình tự động đơn giản cho một công việc thường xuyên
Theo dõi và đo lường hiệu quả trong 1 tuần
F. Innovate & Create (Đổi mới và Sáng tạo)
Chúng ta đang sống trong một thời đại đặc biệt: lần đầu tiên trong lịch sử, con người có một thực thể đồng sáng tạo với trí thông minh phi sinh học. Điều này mở ra một chân trời hoàn toàn mới cho khả năng sáng tạo của chúng ta. AI không chỉ là công cụ để thực hiện ý tưởng, mà có thể trở thành một đồng sự sáng tạo [co-creator] thực sự, giúp chúng ta phá vỡ những giới hạn trong tư duy và khám phá những khả năng chưa từng nghĩ tới. Trong phần rất mới lạ này, tôi sẽ giới thiệu một số kỹ thuật mà các bạn có thể ứng dụng ngay cùng AI:
1. Nghệ thuật đồng sáng tạo
a. Thức tỉnh tư duy sáng tạo
Trước khi đi vào các kỹ thuật cụ thể, chúng ta cần hiểu: sáng tạo với AI không phải là việc đưa ra yêu cầu và chờ đợi kết quả. Đó là một cuộc đối thoại năng động, nơi ý tưởng được thai nghén và phát triển qua nhiều lớp tương tác. Có thể tóm gọn cách làm việc theo quy trình Diverge-Emerge-Converge sau:
1. Diverge (Phân kỳ)
- Khám phá mọi khả năng
- Phá vỡ giới hạn tư duy
- Tạo không gian cho điều bất ngờ
2. Emerge (Nảy sinh)
- Nhận diện pattern mới
- Kết nối những điểm tưởng như không liên quan
- Để ý tưởng chuyển hóa tự nhiên
3. Converge (Hội tụ)
- Tinh lọc những ý tưởng triển vọng
- Kết hợp các yếu tố độc đáo
- Định hình sản phẩm sáng tạo
b. Kỹ thuật kích thích sáng tạo
1) Phương pháp Kaleidoscope: Giống như một ống kính vạn hoa, kỹ thuật này giúp nhìn một vấn đề/ý tưởng từ vô số góc độ khác nhau. Có thể ra lệnh với AI như sau:
"Hãy nhìn [ý tưởng/vấn đề] này từ góc độ:
1. Thời gian
- Quá khứ xa xưa
- Tương lai viễn tưởng
- Các mốc thời gian đột phá
2. Không gian
- Các nền văn hóa khác nhau
- Môi trường khắc nghiệt
- Không gian phi vật lý
3. Bản chất
- Đảo ngược hoàn toàn
- Kết hợp đối lập
- Biến đổi hình thái
4. Quy mô
- Siêu nhỏ (microscopic)
- Siêu lớn (cosmic)
- Thay đổi tỷ lệ phi tuyến"
2) Kỹ thuật Quantum Leap: Dựa trên nguyên lý của Vật lý Lượng tử - nơi nhiều trạng thái có thể tồn tại đồng thời:
"Với [ý tưởng], hãy:
1. Tạo ra các phiên bản song song
- Nếu không có giới hạn công nghệ
- Nếu không có giới hạn vật lý
- Nếu không có giới hạn sinh học
2. Khám phá nghịch lý
- Đơn giản nhưng phức tạp
- Ổn định nhưng biến đổi
- Tĩnh nhưng động
3. Kết hợp các chiều không gian
- Vật lý và kỹ thuật số
- Lý tính và cảm xúc
- Cá nhân và tập thể"
2. Chuyển hóa ý tưởng thành thực tế
a. Prototype thông minh
Sau khi đã chọn lọc được những ý tưởng tiềm năng, bạn có thể vận dụng Framework EVOLVE để cùng AI từng bước phát triển mẫu thử:
1. Explore (Khám phá)
- Tạo nhiều phiên bản
- Thử nghiệm giới hạn
- Chấp nhận thất bại
2. Validate (Kiểm chứng)
- Tìm feedback sớm
- Test giả thuyết
- Đánh giá tác động
3. Optimize (Tối ưu)
- Tinh chỉnh chi tiết
- Cải thiện hiệu suất
- Tăng tính khả thi
4. Learn (Học hỏi)
- Phân tích phản hồi
- Rút ra bài học
- Tích lũy insight
5. Vision (Tầm nhìn)
- Duy trì bản chất cốt lõi
- Mở rộng khả năng
- Hướng tới tương lai
6. Enhance (Nâng cấp)
- Tích hợp cải tiến
- Mở rộng ứng dụng
- Tạo giá trị mới
b. Từ prototype đến sản phẩm
Hãy thu thập dữ liệu từ người dùng trong giai đoạn kiểm thử prototype, sau đó dùng dữ liệu đó để yêu cầu AI phân tích theo Ma trận chuyển đổi:
"Phân tích dữ liệu phản hồi từ người dùng và phát triển những ý tưởng về sản phẩm theo:
1. Giá trị cốt lõi
- Điểm độc đáo
- Lợi ích chính
- Tính bền vững
2. Khả năng mở rộng
- Tiềm năng phát triển
- Khả năng tích hợp
- Cơ hội ứng dụng mới
3. Yếu tố con người
- Trải nghiệm người dùng
- Tác động xã hội
- Khía cạnh cảm xúc"
3. Xây dựng văn hóa sáng tạo
Ngoài ra, bạn cũng có thể cùng AI tạo ra những cơ chế, chính sách, hoạt động thực hành cụ thể trong tổ chức của mình để xây dựng văn hóa sáng tạo cho cả tổ chức. Một số gợi ý như sau:
a. Tạo không gian sáng tạo
Framework SPACE:
"Brainstorm những ý tưởng cụ thể để thiết lập môi trường công sở sáng tạo cho công ty (theo file đính kèm), đảm bảo:
1. Safe (An toàn)
- Chấp nhận thử nghiệm
- Không phán xét
- Khuyến khích mạo hiểm
2. Playful (Vui vẻ)
- Tư duy game hóa
- Thử nghiệm thoải mái
- Tận hưởng quá trình
3. Authentic (Chân thực)
- Trung thực với bản thân
- Tôn trọng góc nhìn độc đáo
- Giữ gìn tính nguyên bản
4. Connected (Kết nối)
- Tương tác đa chiều
- Chia sẻ cởi mở
- Học hỏi lẫn nhau
5. Energized (Năng động)
- Duy trì động lực
- Tạo nhịp sáng tạo
- Nuôi dưỡng cảm hứng"
b. Nuôi dưỡng tư duy đột phá
Tiếp tục dùng dữ liệu mô tả về đơn vị của bạn, sau đó yêu cầu AI giúp bạn xây dựng một vòng lặp sáng tạo đổi mới.
Cycle of Innovation:
"Xây dựng chu trình sáng tạo cho công ty (theo file đính kèm), tuân thủ theo chu trình:
1. Observe (Quan sát)
- Nhìn ra điều phi thường trong thường nhật
- Phát hiện pattern ẩn
- Thu thập insight mới
2. Question (Đặt câu hỏi)
- Thách thức giả định
- Tìm góc nhìn mới
- Khám phá khả năng
3. Connect (Kết nối)
- Liên kết ý tưởng
- Tạo combination mới
- Khám phá synergy
4. Create (Sáng tạo)
- Hiện thực hóa ý tưởng
- Thử nghiệm giải pháp
- Phát triển prototype
5. Share (Chia sẻ)
- Lan tỏa giá trị
- Thu nhận phản hồi
- Tạo tác động"
Những nguyên tắc sáng tạo - đột phá
Embracing Uncertainty (Đón nhận bất định)
Thấy cơ hội trong thách thức
Biến giới hạn thành động lực
Chuyển hóa khó khăn thành sáng tạo
Transcending Boundaries (Vượt qua giới hạn)
Phá vỡ khuôn mẫu tư duy
Kết nối những điều tưởng như không thể
Tạo ra những khả năng mới
Creating Value (Kiến tạo giá trị)
Đặt con người làm trung tâm
Tạo tác động tích cực
Hướng tới sự bền vững
Bài tập thực hành: Chọn một thách thức bạn đang gặp phải và áp dụng:
Phương pháp Kaleidoscope để nhìn nó từ các góc độ mới
Kỹ thuật Quantum Leap để tạo các giải pháp đột phá
Framework EVOLVE để phát triển một prototype
Cycle of Innovation để nuôi dưỡng và phát triển ý tưởng
Hãy nhớ: Sáng tạo thực sự không phải là tạo ra điều hoàn toàn mới, mà là kết nối những điều đã có theo cách chưa ai nghĩ tới. Với AI là người đồng sáng tạo, khả năng kết nối và sáng tạo của chúng ta được tăng trưởng theo cấp số nhân.
III. CHIẾN LƯỢC TRIỂN KHAI THỰC TẾ
Tôi còn nhớ rõ cảm giác của mình trong những ngày đầu làm việc với AI: vừa phấn khích trước những khả năng mới, vừa lo lắng không biết bắt đầu từ đâu. Có lẽ đây cũng là tâm trạng chung của nhiều người khi đứng trước một công nghệ đầy tiềm năng nhưng cũng không kém phần thách thức này.
Qua quá trình đồng hành cùng nhiều người trên hành trình khám phá AI, tôi nhận ra rằng: chìa khóa của thành công không nằm ở việc nắm bắt thật nhiều kỹ thuật hay công cụ, mà là ở cách chúng ta xây dựng một hành trình phù hợp với chính mình. Tôi sẽ trình bày một số kinh nghiệm như vậy.
A. Bắt đầu từ điều gần gũi nhất
1. Lắng nghe tiếng nói bên trong
Trước khi vội vàng áp dụng AI vào mọi thứ, hãy dành thời gian để tự hỏi:
Điều gì trong công việc hiện tại khiến bạn cảm thấy nặng nề nhất?
Những khoảnh khắc nào bạn ước có thêm thời gian để làm điều ý nghĩa hơn?
Đâu là những ước mơ bạn chưa thực hiện được vì những giới hạn hiện tại?
Câu trả lời cho những câu hỏi này sẽ giúp bạn tìm ra điểm xuất phát tự nhiên và đầy ý nghĩa cho hành trình của mình với AI.
2. Chọn "điểm đột phá" đầu tiên
Tôi thường khuyên học viên của mình: đừng cố gắng thay đổi mọi thứ cùng lúc, hãy tìm một điểm đột phá - nơi mà một thay đổi nhỏ có thể tạo ra tác động đáng kể. Điểm đột phá lý tưởng thường có ba đặc điểm:
Đủ nhỏ để bạn có thể bắt đầu ngay
Đủ quan trọng để tạo động lực
Đủ an toàn để cho phép thử nghiệm
Ví dụ, một giáo viên trong nhóm học của tôi đã bắt đầu bằng việc dùng AI để tạo các ví dụ minh họa cho bài giảng. Đây là việc đơn giản nhưng tiết kiệm cho cô ấy hàng giờ chuẩn bị mỗi tuần, đồng thời tạo cảm hứng để khám phá thêm những ứng dụng mới.
3. Khám phá như một đứa trẻ
Tôi thường nhớ lại cách các bạn nhỏ học một trò chơi mới: các em không bắt đầu bằng việc đọc hướng dẫn chi tiết hay lo lắng về việc mắc sai lầm. Thay vào đó, các em đơn giản là... bắt đầu chơi. Với AI cũng vậy, đừng để nỗi sợ sai hay áp lực phải "dùng cho đúng" ngăn cản bạn khám phá.
Hãy tiếp cận AI với tâm thế tò mò và cởi mở:
Thử một điều gì đó đơn giản mỗi ngày
Không phán xét kết quả ban đầu
Tận hưởng niềm vui của việc khám phá
Chia sẻ những điều bạn học được với người khác
B. Xây dựng nền tảng vững chắc
1. Tạo không gian an toàn để thử nghiệm
Giống như việc học đi xe đạp cần một không gian phù hợp và đôi khi cả bánh phụ, việc làm quen với AI cũng cần một "môi trường tập sự" của riêng bạn. Đó là nơi:
Bạn có thể thử nghiệm mà không sợ hậu quả
Sai lầm được xem như bài học quý giá
Mỗi tiến bộ nhỏ đều đáng được tự hào
Một học viên của tôi đã tạo một folder riêng tên 'AI Playground' - nơi tôi lưu lại tất cả các thử nghiệm, kể cả những thất bại. Đó là nhật ký hành trình của bạn ấy với AI.
2. Từ thử nghiệm đến thói quen
Sự thay đổi bền vững không đến từ những nỗ lực đột phá, mà từ những thói quen nhỏ được duy trì đều đặn. Hãy tạo cho mình những "nghi thức" làm việc với AI:
Bắt đầu mỗi ngày với một thử thách nhỏ
Dành thời gian cố định để thực hành
Ghi chép và chiêm nghiệm những điều học được
Quan trọng hơn cả là tìm niềm vui trong quá trình này. Như một bạn học viên từng chia sẻ: "Ban đầu tôi cố gắng học AI vì sợ bị tụt hậu. Giờ tôi học vì tò mò muốn biết mỗi ngày mình có thể làm được điều gì mới."
Và thêm một bí quyết nhỏ nữa: nếu bạn dùng AI trả phí, bạn sẽ có động lực dùng nó mỗi ngày để không lãng phí, và thứ gì bạn dùng mỗi ngày thì chắc chắn bạn sẽ thành thạo sau một thời gian nhất định.
3. Xây dựng vòng tròn hỗ trợ
Không ai có thể đi xa một mình. Trong hành trình với AI, việc có những người đồng hành là vô cùng quan trọng:
Những người có thể chia sẻ kinh nghiệm
Những người sẵn sàng lắng nghe và động viên
Những người cùng học hỏi và phát triển
Bạn có thể tham gia cộng đồng AI Mastermind do tôi đồng sáng lập và thường xuyên chia sẻ thông tin, thảo luận về AI tại ĐÂY.
C. Vượt qua thách thức
1. Đối diện với nỗi sợ
Nỗi sợ là một phần tự nhiên của mọi hành trình học tập. Với AI, những nỗi sợ phổ biến thường là:
Sợ không đủ khả năng kỹ thuật
Sợ mắc sai lầm nghiêm trọng
Sợ lệ thuộc quá nhiều vào công nghệ
Cách tốt nhất để vượt qua nỗi sợ là đối diện với nó một cách có ý thức. Hãy nhớ rằng: những sai lầm ban đầu không định nghĩa con người bạn là ai, mà chính cách bạn học hỏi từ chúng mới là điều quan trọng.
2. Xử lý những khoảnh khắc bế tắc
Trong quá trình làm việc với AI, chắc chắn sẽ có những lúc bạn cảm thấy bế tắc. Đó có thể là khi:
AI không hiểu đúng ý bạn
Kết quả không như mong đợi
Bạn không biết tiếp theo phải làm gì
Đây là lúc cần nhớ rằng: bế tắc không phải là thất bại, mà là cơ hội để học hỏi và phát triển. Hãy xem những khoảnh khắc này như những bài học về khả năng thích ứng và sáng tạo của chính mình. Hãy quay lại với 9 Nguyên lý chỉ huy AI và bạn Bot AI góp ý prompt của tôi tại ĐÂY, để xem bạn có thể cải thiện điều gì.
3. Giữ cân bằng trong phát triển
Một trong những thách thức lớn nhất là giữ cân bằng giữa việc tận dụng AI và phát triển năng lực cá nhân. Điều quan trọng là:
Không để AI thay thế tư duy độc lập
Vẫn duy trì và phát triển kỹ năng cốt lõi
Sử dụng AI như công cụ tăng cường, không phải thay thế
D. Hướng tới tương lai
1. Phát triển tầm nhìn dài hạn
Khi đã quen với việc sử dụng AI trong công việc hàng ngày, đây là lúc để nghĩ về tương lai xa hơn:
Bạn muốn phát triển năng lực gì tiếp theo?
Làm thế nào để tạo ra giá trị độc đáo của riêng mình?
AI có thể đóng vai trò gì trong tầm nhìn đó?
2. Tạo tác động tích cực
Cuối cùng, hãy nhớ rằng công nghệ mạnh mẽ nhất cũng chỉ là công cụ. Điều quan trọng là chúng ta sử dụng nó như thế nào để:
Tạo ra giá trị cho người khác
Đóng góp cho cộng đồng
Để lại dấu ấn tích cực
Hành trình với AI không phải là về việc trở thành người giỏi nhất trong việc sử dụng công nghệ, mà là về việc trở thành phiên bản tốt nhất của chính mình, với AI là người bạn đồng hành đáng tin cậy trên con đường đó.
IV. NHÌN VỀ TƯƠNG LAI: CON NGƯỜI TRONG KỶ NGUYÊN AI
Trong một lần trò chuyện với em trai tôi - Lương Trí Nhân - Kỹ sư trưởng tại Microsoft AI, tôi chợt nhận ra một điều thú vị: dường như lần đầu tiên trong lịch sử, con người không chỉ tạo ra công cụ để vươn xa hơn về mặt thể chất, mà còn có thể vươn xa hơn về mặt trí tuệ. Nhưng điều này cũng đặt ra một câu hỏi sâu sắc: khi trí tuệ nhân tạo ngày càng thông minh hơn, điều gì sẽ định nghĩa và tạo nên giá trị độc đáo của chúng ta?
A. Góc nhìn mới về vai trò của con người
1. Từ người sử dụng đến người đồng sáng tạo
Có lẽ một trong những thay đổi quan trọng nhất mà AI mang lại không phải là những gì nó có thể làm, mà là cách nó thay đổi định nghĩa về vai trò của chúng ta. Chúng ta không còn đơn thuần là người sử dụng công nghệ, mà đã trở thành những người đồng sáng tạo trong một cuộc tương tác không ngừng với trí thông minh nhân tạo.
Tôi vẫn nhớ một học viên của mình đã chia sẻ: "Ban đầu tôi cứ nghĩ mình phải ra lệnh cho AI, như ra lệnh cho một cỗ máy. Nhưng dần dần tôi nhận ra: càng đối thoại với AI như một người cộng sự, với sự tôn trọng và cởi mở, kết quả càng trở nên thú vị và sâu sắc hơn."
2. Khám phá lại bản thân
Trong hành trình làm việc với AI, điều bất ngờ là chúng ta thường phát hiện ra những điều mới về chính mình. Giống như một tấm gương phản chiếu, mỗi tương tác với AI là một cơ hội để chúng ta nhìn nhận lại cách mình tư duy, cách mình giải quyết vấn đề, và thậm chí cả những định kiến của mình.
Một nhà giáo đã chia sẻ với tôi: "Khi chuẩn bị bài giảng cùng AI, tôi bắt đầu tự hỏi: tại sao mình luôn giảng dạy theo một khuôn mẫu nhất định? Điều này khiến tôi dám thử nghiệm những phương pháp mới, và ngạc nhiên là học sinh của tôi rất hứng thú với sự thay đổi này."
Nếu muốn thử khám phá bản thân cùng AI một cách bất ngờ, nếu bạn đã dùng ChatGPT lâu dài trên một account, account đó sẽ lưu trữ nhiều thông tin về bạn có thể khiến bạn bất ngờ đấy. Hãy thử câu prompt sau đây trên account ChatGPT mà bạn đã sử dụng một thời gian đủ dài (account free cũng vẫn ok): “You are an existential stand-up comedian, dựa trên những gì bạn biết về tôi trong memory, hãy soạn một bài stand-up comedy trào phúng, giễu cợt tôi thật sâu cay để giúp tôi tỉnh ngộ“
3. Trở về với bản chất người
Nghịch lý thú vị là: càng làm việc nhiều với AI, chúng ta càng nhận ra những phẩm chất độc đáo của con người trở nên quan trọng hơn bao giờ hết, chúng bao gồm:
Khả năng đồng cảm sâu sắc
Trí tuệ cảm xúc và trực giác
Sự sáng tạo đến từ trải nghiệm sống
Khả năng kết nối và xây dựng các mối quan hệ có ý nghĩa
Bản thân tôi thấy rằng, khi AI đỡ đần cho mình một số công việc, tôi lại có thời gian để làm những điều ý nghĩa với chính mình hơn. Từ đó, tôi hay nói với mọi người rằng:
“AI nhanh để chúng ta chậm lại, AI làm việc để chúng ta được làm Người”
B. Hành trình chuyển hóa
Bản thân tôi đã trải qua một hành trình chuyển hoá khi sử dụng AI, tôi cũng muốn chia sẻ nó đến các bạn.
1. Từ nỗi sợ đến niềm tin
Tôi nhớ một câu nói của nhà giáo dục Parker Palmer: "Chúng ta dạy con người chứ không phải môn học." Tương tự, khi làm việc với AI, điều quan trọng không phải là nắm bắt mọi kỹ thuật, mà là phát triển một mối quan hệ lành mạnh và tự tin với công nghệ này.
Quá trình chuyển hóa này thường diễn ra qua ba giai đoạn:
Từ lo sợ và nghi ngại đến tò mò khám phá
Từ thử nghiệm rụt rè đến tự tin sáng tạo
Từ người học trò đến người định hướng cho chính hành trình của mình
2. Kiến tạo bản sắc mới
Trong thời đại AI, bản sắc của mỗi người không còn được định nghĩa bởi những gì chúng ta biết hay những gì chúng ta có thể làm. Thay vào đó, nó được định hình bởi:
Cách chúng ta kết nối các ý tưởng
Góc nhìn độc đáo chúng ta mang lại
Giá trị chúng ta tạo ra cho người khác
Ý nghĩa chúng ta gửi gắm trong mỗi việc làm
C. Tầm nhìn cho tương lai
1. Định nghĩa lại thành công
Khi AI có thể đảm nhận ngày càng nhiều công việc, có lẽ đã đến lúc chúng ta cần định nghĩa lại thế nào là thành công. Không phải là:
Ai làm được nhiều việc nhất
Ai xử lý thông tin nhanh nhất
Ai tạo ra nhiều sản phẩm nhất
Mà là:
Ai tạo ra được tác động ý nghĩa nhất
Ai giúp người khác phát triển tốt nhất
Ai sống trọn vẹn và chân thật nhất với chính mình
2. Xây dựng tương lai nhân bản
Chúng ta đang đứng ở một ngã rẽ quan trọng của lịch sử. AI có thể phát triển theo nhiều hướng, nhưng con đường nó sẽ đi phụ thuộc vào những lựa chọn của chúng ta hôm nay. Mỗi người trong chúng ta đều có cơ hội và trách nhiệm góp phần:
Định hình một tương lai nơi công nghệ phục vụ con người
Bảo tồn và phát huy những giá trị nhân bản (lấy con người làm trung tâm)
Tạo ra những chuẩn mực mới về đạo đức và trách nhiệm
Để kết thúc bài viết này, thay vì đưa ra những hướng dẫn cụ thể, tôi muốn chia sẻ những câu hỏi đã và đang thôi thúc tôi trên hành trình của mình:
Làm sao để AI không chỉ giúp chúng ta làm việc hiệu quả hơn, mà còn giúp chúng ta sống có ý nghĩa hơn?
Làm thế nào để việc học cách sử dụng AI cũng đồng thời là một hành trình khám phá và phát triển chính mình?
Trong một thế giới nơi AI ngày càng thông minh hơn, điều gì sẽ khiến chúng ta trở nên độc đáo và không thể thay thế?
Hãy dành thời gian để chiêm nghiệm những câu hỏi này. Câu trả lời của bạn có thể không giống của tôi hay của bất kỳ ai khác - và đó chính là điều tuyệt vời nhất. Bởi vì cuối cùng, giá trị độc đáo nhất của chúng ta không nằm ở những gì chúng ta làm giống nhau, mà ở những điều khiến mỗi người trở nên khác biệt.
Hành trình với AI không chỉ là về việc làm chủ công nghệ, mà còn là về việc trở thành phiên bản tốt nhất của chính mình. Và có lẽ, đó mới là cuộc cách mạng thực sự mà AI mang lại - không phải là cách nó thay đổi thế giới, mà là cách nó giúp chúng ta thay đổi chính mình.
Tôi tin rằng những trang viết này không phải là điểm kết thúc, mà là điểm khởi đầu cho hành trình của riêng bạn. Hãy dũng cảm bước đi, với niềm tin rằng công nghệ mạnh mẽ nhất cũng chỉ là công cụ, và giá trị lớn nhất vẫn luôn nằm trong chính con người chúng ta.
Đặc biệt, bạn có thể trò chuyện với bot Personal AI Usage Advisor để gợi ý cho bạn những cách dùng AI phổ dụng (ChatGPT, Claude, Gemini, Perplexity…) trong công việc và cuộc sống của bạn tại ĐÂY (truy cập qua ChatGPT, account free mỗi ngày trò chuyện được từ 10-15 câu).
Và nếu bạn không chỉ muốn tìm hiểu về AI, mà còn muốn tìm hiểu về chính bản thân mình, thì một bản tin khác của tôi là LEARNACY cũng rất phù hợp với bạn.
Chúc bạn thành công!
Bạn đang đọc miễn phí bản tin AI mastermind . Để đọc trọn vẹn tất cả các bài viết và hướng dẫn chi tiết, hãy đăng ký email để nhận được những bản tin mới nhất từ AI Mastermind vào trực tiếp email của bạn nhé!
Bản tin được xây dựng và phát triển bởi Lương Dũng Nhân, M.Ed., PCC, Nghiên cứu sinh Tiến sĩ Giáo dục về Generative AI trong Giáo dục, một nhà giáo dục hiện đại, đam mê tâm lý học, yêu thích vận dụng AI để giúp mọi người hiện thực hoá mọi tiềm năng bản thân [self-actualization] bằng triết lý giáo dục chuyển hoá [transformative education].
*** Thông tin các khóa học về AI của AI Mastermind trên Udemy :
10 ẢO TƯỞNG 6 GIẢI PHÁP THỜI ĐẠI A.I
ỨNG DỤNG A.I TRONG THAM VẤN TÂM LÝ
XÂY THƯƠNG HIỆU CÁ NHÂN CÙNG A.I
SÁNG TẠO CÙNG A.I (THEO DESIGN THINKING)
***Quà tặng các chatbot AI miễn phí TẠI ĐÂY
*** Đọc thêm các bài viết về học hỏi, phát triển bản thân tại bản tin LEARNACY
Cảm ơn vì bài viết rất dày công ạ
bài viết rất hữu ích, cám ơn anh đã chia sẻ